SAHAR

7. novembra 2025. godine, teheranski trg Enkelab pretvoren je u živopisnu pozornicu za nacionalni ponos i historijsko sjećanje, dok su se hiljade građana okupljale na otkrivanju moćne nove statue.

Monumentalna skulptura, pod nazivom "Klečeći pred Iranom", prikazuje sasanidskog kralja Šapura I kako trijumfalno jaše svog konja, nadvijajući se nad klečećom figurom rimskog cara Valerijana, koji se pruža prema gore u gestu pokornosti i molbe za milost.Ova umjetnička instalacija je mnogo više od jednostavnog djela javne umjetnosti; to je namjeran i snažan simbol nacionalne snage, jedinstva i identiteta, začet u svjetlu savremenih geopolitičkih sukoba.Ceremoniji, ispunjenoj herojskom muzikom i mahanjem iranskim zastavama, prisustvovale su porodice, mladi, umjetnici i gradski zvaničnici, svi učestvujući u kolektivnom činu kulturne afirmacije koji direktno povezuje legendarnu prošlu pobjedu sa izazovima današnjice.

Odjeci iz Nakš-e Rostama: drevna pobjeda za modernu publiku

Kip je direktna i namjerna rekreacija jednog od najznačajnijih kamenih reljefa iz drevne iranske historije, koji se nalazi na lokalitetu Nakš-e Rostam u blizini Persepolisa.Ovaj originalni bareljef ovjekovječuje odlučujuću bitku kod Edese 260. godine nove ere, prekretnicu u kojoj je sasanidska vojska pod komandom Šapura I ostvarila zapanjujuću pobjedu nad rimskim legijama.Bitka je rezultirala neviđenim hvatanjem rimskog cara Valerijana, događajem koji je poslao udarne talase kroz klasični svijet i označio vrhunac iranske moći.Drevni reljef, uklesan u liticu po naređenju pobjedničkog kralja, zamišljen je kao trajna deklaracija moći, kameni dokaz moći Sasanidskog carstva i poniženja njegovog najvećeg rivala.Prikazuje Šapura u punoj odori carske vlasti, dok je Valerijan, okićen svojom rimskom krunom, zauvijek zamrznut u stavu poraza.Presađivanjem ove ikonične slike u srce moderne prijestolnice, statua stvara opipljiv most preko sedamnaest vjekova, insistirajući da lekcije i naslijeđe tog drevnog trijumfa ostanu neposredno relevantni.

Kampanja "Kleknut ćeš pred Iranom": poruka prkosa

Otkrivanje statue je središnji dio šire kulturne i političke kampanje, eksplicitno nazvane po sloganu "Ponovo ćeš kleknuti pred Iranom".Ova fraza je direktno preuzeta iz javne poruke Vođe Islamske revolucije, ajatolaha Alija Hamneija, i uokviruje umjetničko djelo kao savremenu političku izjavu.Zvaničnici Teheranske općine, koja je organizirala događaj, nedvosmisleno su povezali statuu s nedavnim događajima, posebno navodeći 12-dnevnu izraelsku vojnu agresiju protiv Irana ranije ove godine.Mehdi Mazhabi, šef Teheranske organizacije za uljepšavanje, izjavio je da statua umjetnički izražava historiju otpora iranske nacije, tvrdeći da je narod više puta dokazao da se nikada neće pokoriti nasilnim silama.Davud Gudarzi, zamjenik gradonačelnika Teherana, ponovio je ovaj stav, izjavivši da statua predstavlja činjenicu da je svaki entitet koji želi narušiti Iran ili njegov narod na kraju bio prisiljen kleknuti.Instalacija stoga funkcionira kao oblik psihološkog i političkog ratovanja, trajni, javni odgovor na vanjski pritisak i simbol podizanja morala domaćeg stanovništva.

Kontinuirana historijska tradicija: monumentalizacija pobjede u iranskoj kulturi

Podizanje ove statue nije izoliran čin, već dio duboko ukorijenjene tradicije u iranskoj civilizaciji, koja obuhvata i antičko i islamsko doba, korištenja javnih spomenika za obilježavanje pobjede i potvrđivanje suvereniteta.Sami sasanidski kraljevi bili su majstori ove umjetnosti, urezujući svoja vojna dostignuća i kraljevske investiture u živu stijenu na mjestima poput Nakš-e Rostam i Tak-e Bostan.Ovi reljefi bili su njihove službene hronike, dizajnirane za trajnost i javni uvid, kako bi prenijeli moć i pobožnost svojim podanicima i rivalima.Ova praksa se nastavila i nakon pojave islama, a iranske muslimanske dinastije ukrašavale su svoje palače, džamije i javne trgove zamršenim pločicama, slikama i kaligrafijom koje su slavile vojne uspjehe, prikazivale legendarne heroje iz Šahname poput Rostama.Moderna statua Šapura I je direktan nastavak ovog vjekovnog impulsa, koristeći novi medij - veliku, samostojeću skulpturu u glavnom gradskom kružnom toku - kako bi služila istoj bezvremenskoj svrsi: da ispriča priču o nacionalnoj otpornosti i upozori protivnike na sudbinu koja ih čeka.Postavljanje statue pratila je bogata tapiserija dodatnih simbola koji su spojili drevnu mitologiju sa modernom revolucionarnom ikonografijom.Masivni transparenti na ceremoniji prikazivali su ne samo Šapura već i ubijene savremene vojne ličnosti, poput komandanta IRGC-a Kasema Suleimanija i šefa vazduhoplovstva Amira Alija Hadžizadea, direktno povezujući njihovo mučeništvo sa pobjedom drevnog kralja.Legendarni heroji iz Šahname, poput moćnog ratnika Rostama, prikazani su kako pobjeđuju svoje neprijatelje, uz reprodukcije modernih sukoba.Ovo namjerno suprotstavljanje stvara kontinuiranu historijsku naraciju, sugerirajući da duh Šapura i Rostama živi u vojnicima Islamske Republike.

Arhetip arogancije: od drevnih neprijatelja do modernog protivnika

Da bismo u potpunosti shvatili duboku simboliku Šapurove pobjede ovjekovječene u novoj statui, moramo shvatiti prikaz njegovog zarobljenika, cara Valerijana, kao dio ponavljajućeg historijskog arhetipa oholosti koja se suočava s katastrofalnim padom u svom sukobu s iranskim svijetom.Valerijanova priča čini klasičnu trilogiju poraza uz lidijskog kralja Kreza i rimskog trijumvira Marka Licinija Krasa, svi legendarni po svom ogromnom bogatstvu i aristokratskom statusu koji je iznjedrio samodopadno, nepokolebljivo povjerenje u vlastitu vojnu snagu.Krez je zloglasno napao Iran na osnovu pogrešnog tumačenja proročišta, samo da bi ga porazio Kir Veliki. Vjekovima kasnije, Kras, jedan od najbogatijih ljudi u historiji, napao je Iran tražeći ratničku slavu koja bi odgovarala njegovom bogatstvu i odlučno je poražen kod Kare.Car Valerijan je potom ponovio ovu ludost, vodeći ogromnu rimsku vojsku u Iran sa strateškim pretjeranim samopouzdanjem, samo da bi ga Šapur I zarobio.Kip u Teheranu prikazuje kulminaciju ove specifične oholosti: trenutak Valerijanovog potpunog poraza i poniženja, gdje je, prema perzijskim i historijskim narativima, bio prisiljen na podređeni život kao lično podnožje sasanidskog kralja.Ova transformacija moćnog rimskog cara u trajni simbol krajnjeg neuspjeha i sramote je srž poruke kipa.Služi kao historijski arhetip direktno proširen na moderni kontekst, upozoravajući savremene protivnike poput Sjedinjenih Država i cionističkog režima da će ih njihova percipirana arogancija dovesti do istog klečećeg položaja kao i Valerijan.Ova snažna vizualna metafora za prisilnu predaju pronalazi daljnju paralelu s Donaldom Trumpom. Jasna tematska veza postoji u projekciji ogromnog bogatstva, imaginarne nepobjedivosti i neprijateljstva prema Iranu.Zajednička nit koja isprepliće Kreza, Krasa, Valerijana i ovaj moderni analog je dramatičan pad moćne osobe čije je pretjerano djelovanje i arogancija, usmjereni protiv Irana, transformisalo njihov javni imidž od uspjeha do sramote i poniženja.