SAHAR

Iranski ministar vanjskih poslova, Abas Arakči, u govoru na skupu priobalnih zemalja Indijskog okeana u Muscatu u februaru, naglasio je strateški zaokret Teherana prema otvorenom moru.

Njegove izjave su signalizirale da je Makran, strateški važna obalna regija na jugoistoku Irana, spremna da se pozicionira kao ključni igrač na globalnoj sceni u godinama koje dolaze.Iranski diplomata istakao je ključnu ulogu iranske obale Indijskog okeana, posebno regije Makran, u dugoročnoj ekonomskoj i strateškoj viziji nacije, naglašavajući da je ta obala ključna za iransku pomorsko orijentiranu politiku i označivši je kao kamen temeljac nacionalnog razvoja."Izgubljeni raj Makran mora se transformirati u buduće ekonomsko središte Irana i regiona", izjavio je Arakči, najavljujući ambicioznu sliku nadolazeće transformacije.Nadalje je naglasio da pomorska sigurnost u obalnom regionu mora ostati u rukama regionalnih nacija, bez uplitanja neprijateljskih vanjskih sila.

Šta je Konferencija o Indijskom okeanu?

Konferencija o Indijskom okeanu (IOC) je prestižni godišnji skup koji oblikuje regionalni diskurs od 2016. godine. Inicirana je od strane Indijske fondacije (IF), istraživačkog centra sa sjedištem u Nju Delhiju koji se sastoji od političara, naučnika i stratega.Skup služi kao forum za dijalog na visokom nivou za rješavanje geopolitičkih, sigurnosnih, ekonomskih i ekoloških izazova regije Indijskog okeana.Sa vizijom podsticanja komercijalnog rasta, sigurnosne saradnje, razvoja infrastrukture i kulturnih veza, IOC je posljednjih godina postao kamen temeljac regionalnog angažmana.Inauguralna konferencija 2016. godine u Singapuru postavila je pozornicu za ovaj uticajni forum, privlačeći preko 300 delegata iz 22 zemlje, uključujući ministre, političare, diplomate, stratege, akademike i novinare.Tokom godina, IOC je značajno proširila svoj domet, pozdravljajući učešće iz desetina priobalnih država Indijskog okeana širom Azije, Afrike i Okeanije, kao i pacifičkih nacija poput Vijetnama i Japana te zapadnih zemalja sa prekomorskim teritorijama u regionu.Iran se ove godine pridružio konferenciji kao učesnik, dodatno učvrstivši svoj angažman u pitanjima Indijskog okeana. Zemlja je aktivna članica Asocijacije za obod Indijskog okeana (IORA) od njenog osnivanja 1997. godine, doprinoseći regionalnoj saradnji i pomorskim inicijativama.Za Indiju, najmnogoljudniju državu u regionu i najveću privredu, IOC predstavlja priliku za jačanje veza sa brzorastućim ekonomijama istočne Afrike, zapadne i jugoistočne Azije, ogromnog prostora od 36 nacija koje broje 2,9 milijardi ljudi.Regija Indijskog okeana je moćna svjetska trgovina, s preko 30% svjetskog kontejnerskog tereta i više od 80% globalne pomorske trgovine naftom koja prolazi kroz njene vode.Gotovo 100.000 brodova godišnje plovi ovim ključnim pomorskim rutama, jačajući status okeana kao strateške arterije međunarodne trgovine.

Gdje se nalazi regija Makran?

Regija Makran je ogroman i neravan obalni dio duž iranske sjeverne obale Omanskog zaliva, sastavnog dijela Indijskog okeana, uz susjedni Perzijski zaliv i Arapsko more.Prožet historijom i strateškim značajem, Makran se proteže preko dvije iranske pokrajine, istočnog Hormuzgana i južnog Sistana i Balučistana, obuhvatajući strateški važne okruge kao što su Džask, Zarabad, Konarak, Čabahar i Daštijari.Obala regije proteže se od Hormuškog prolaza na zapadu do Gvatarskog zaliva na pakistanskoj granici na istoku.U širem historijskom smislu, tradicionalni opseg Makrana seže još dalje, obuhvatajući dijelove pakistanske obale do Somnianijskog zaliva sjeverozapadno od Karačija, a proteže se 200 km širokim pojasom prema unutrašnjosti uz planinski lanac Bešagard.Unatoč svojih 100.000 kvadratnih kilometara površine, Makran je i dalje rijetko naseljen, sa ukupno samo 500.000 stanovnika, od kojih je više od polovine koncentrisano oko Čabaharskog zaliva.Uz obalu dugu 500 kilometara, jedini značajni urbani centri su Čabahar (120.000 stanovnika), Konarak (40.000), Džask (15.000) i Beris (4.000).Između Džaska i Konaraka, na 300 kilometara duge obale nalazi se samo deset malih ribarskih sela, sa manje od hiljadu stanovnika zajedno.Makranova infrastruktura je i dalje skromna, ali ima ogroman potencijal za razvoj. Primarna transportna i trgovinska čvorišta u regionu su međunarodna luka Čabahar i međunarodni aerodrom Čabahar-Konarak, dok luka Džask (trenutno u razvoju) i aerodrom Džask služe kao sekundarna čvorišta.Mreža puteva, uključujući Državni put 98, povezuje obalna naselja, protežući se u unutrašnjost i povezujući regiju s Pakistanom preko graničnih prijelaza Rimdan-Gabd i Pišin-Kurumb.

Zašto je Makran zapostavljen?

Regija Makran ostaje jedno od najslabije razvijenih i najrjeđe naseljenih područja Irana, s gustinom naseljenosti deset puta manjom od nacionalnog prosjeka.Ovaj obrazac nije nov nego historijski kontinuitet jer u regiji dugo nisu postojali značajni urbani centri, a nema ni bitnijih arheoloških tragova prošlih civilizacija.To je naglasio i ministar vanjskih poslova Arakči u svom govoru na konferenciji, rekavši da je Makran "vjekovima bio zanemaren".Za razliku od drugih dijelova Irana, koji se mogu pohvaliti dobro dokumentiranom historijom koja se proteže kroz milenijume, Makran stoji kao anomalija u historijskim zapisima.Enciklopedije čak bilježe "praznine" od nekoliko stotina godina u historijskoj vremenskoj liniji, što je rijetkost u bogatoj i pomno zapisanoj prošlosti Irana.Npr. Čabahar, grad koji je sada prepun potencijala za međunarodnu trgovinu, još sredinom 20. vijeka bio je samo skromno ribarsko selo sa samo 1800 ljudi, prema podacima prvog iranskog nacionalnog popisa stanovništva.Čak i danas, sa priobalnim stanovništvom od samo 180.000, Makran je i dalje nedovoljno naseljen u poređenju sa živahnim iranskim obalama Perzijskog zaliva i Kaspijskog mora, koje su dom milionima ljudi.Razlozi historijske nerazvijenosti Makrana su brojni. Ekstremne vrućine sa ljetnim temperaturama koje se penju do 45°C i minimalnim godišnjim padavinama (manje od 100 mm) čine ovaj region negostoljubivim okruženjem.Njegove sezonske rijeke, uključujući Džegin, Gabrik, Sedič, Rabdž, Bir, Kahir, Sergan i Bahu Kalat, ostaju suhe veći dio godine, ostavljajući zemlju isušenom i neprikladnom za poljoprivredu većih razmjera.Zbog ovih razloga, naselja su historijski gravitirala prema Džazmurijanskoj kotlini na sjeveru, gdje su vodni resursi bili bogatiji i pouzdaniji.Dok su drugi iranski gradovi u prošlosti napredovali zahvaljujući kanat sistemima za navodnjavanje, Makranova geografska izolacija ga je spriječila da se razvija u istom pravcu.Za razliku od unutrašnjosti Irana, gdje su cvjetala drevna trgovačka središta, Makran je ostao odsječen od glavnih trgovačkih mreža i urbanih centara.Čuveni Put svile zaobilazio je Makran stotinama kilometara sjevernije, favorizirajući pristupačnije rute. Isto tako, pomorski trgovački put između Indije i Perzijskog zaliva nikada se nije zadržao u Makranu, jer su njegove plitke obalne vode i brojni plimni potoci predstavljali ozbiljne rizike za plovidbu i brodovi su se često nasukavali.Tradicionalne iranske luke, kao što su Bandar Abas i Bušehr, kao i moderna čvorišta kao što su Bandar Imam Homeini i Asaluje, bile su strateški smještene u zaštićenom Perzijskom zalivu, s lakim pristupom velikim gradovima u unutrašnjosti.U kontrastu na njih, Makran nije imao takve prednosti jer njegovi najbliži veći gradovi, Kerman i Zahedan, udaljeni su preko 500 km i dostupni su samo neprohodnim planinskim putevima.Tek početkom 1970-ih Čabahar, najistaknutiji grad u regiji, konačno je povezan asfaltiranim putem s ostatkom Irana, što je označilo značajan, ali kasni korak ka integraciji Makrana u nacionalnu ekonomiju.

Koji su potencijali primorske regije?

Nekada izolirani i zanemareni dio obale, Makran je prošao kroz transformativni proces u posljednjih nekoliko decenija, vođen vladinim razvojnim planovima i prilivom stranih investicija.Prirodni izazovi priobalne regije, kao što je nedostatak vode, rješavaju se kroz velike infrastrukturne projekte, utirući put održivom ekonomskom rastu.U 21. vijeku, mreža brana, uključujući Gabrik, Džegin, Kahir, Hairabad, Pišin, Šej Kalag i Zirdan, izgrađena je diljem planinskog lanca Bešagard.Ovi rezervoari zahvataju sezonsku riječnu vodu, osiguravajući stalnu opskrbu pitkom vodom tijekom cijele godine, što je fundamentalna potreba za regionalni razvoj.Kako bi se dodatno odgovorilo na sve veću potražnju za vodom, izgrađeno je postrojenje za desalinizaciju u blizini Čabahara i u toku je proširenje kapaciteta proizvodnje.Kao dio četvrtog iranskog nacionalnog megaprojekta transfera vode, u izgradnji su dodatna postrojenja za desalinizaciju duž obale Makrana.Uz državnu investiciju od 3,2 milijarde dolara u 2023., ovaj projekt ima za cilj transfer 2,4 milijarde kubnih metara vode, zadovoljavajući potrebe Makrana i gradova u unutrašnjosti sve do Mašhada.Veliki poticaj za budućnost Makrana došao je prošle godine s početkom izgradnje nuklearne elektrane Iran-Hormoz u blizini Bandar Sirika, zapadno od Makrana.Kada bude završeno, ovo postrojenje će imati kapacitet proizvodnje električne energije od 5.000 MW, čime će se ojačati energetska infrastruktura regije.Osim energetike, geološka istraživanja otkrivaju da planinski lanac Bešagard sadrži ležišta hromita, što nagovještava potencijal za rudarsku industriju, sektor koji trenutno praktično ne postoji u regionu, ali bi mogao postati ključni ekonomski pokretač.Uz Indijski okean koji vrvi morskim svijetom, Makranova ribarska i akvakulturna industrija je procvjetala posljednjih godina. Region se sada može pohvaliti sa dvadesetak modernizovanih ribarskih luka i brojnim ribnjacima.Samo Čabaharovi ribari ulove 200.000 tona ribe godišnje, što čini jednu sedminu ukupnog iranskog nacionalnog ulova, a tuna je glavni izvozni segment.Ova rastuća industrija prošle godine je rezultirala otvaranjem najveće iranske fabrike za pakovanje i konzerviranje ribe, smještene u blizini Čabahara.Osim toga, u ljeto 2023. čelnik Iranske organizacije za ribarstvo (IFO) najavio je pokretanje 14 velikih projekata vezanih za ribarstvo koji se prostiru na 65.000 hektara širom Makrana.Uz industriju i infrastrukturu, turizam je još jedan motor makranske privrede. Netaknute pješčane plaže, dramatične litice, šume mangrova, šarene planine, blatni vulkani i živahne narodne tradicije čine ga jedinstvenom destinacijom za putovanja.Sa arhitektonskim uticajima s Indijskog potkontinenta koji doprinose njegovom kulturnom bogatstvu, Makran je spreman postati značajna atrakcija kako za domaće tako i za međunarodne turiste.

Koja je strateška važnost regije Makran?

Strateški značaj Makrana doživio je dramatičnu transformaciju, oblikovanu modernim međunarodnim granicama, promjenjivom geopolitičkom dinamikom i ambicioznim razvojnim planovima Irana i drugih regionalnih sila.Nekada udaljena i zaobiđena obala, Makran se sada pojavljuje kao ključna raskrsnica globalne trgovine koja nije prošla nezapaženo od strane velikih svjetskih sila.Za Iran, Makran predstavlja ključno alternativno izvozno čvorište, smanjujući ovisnost o Hormuškom prolazu, tački gušenja koja je osjetljiva na geopolitičke tenzije.U tu svrhu, Iran je uložio velika sredstva u proširenje međunarodnih luka Čabahar i Džask te izgradnju naftovoda Gore-Džask, osiguravajući da se njegov izvoz nafte i robe može nastaviti čak i ako je Hormuški prolaz ugrožen ili blokiran.Ovi lučki projekti nisu samo strateški, već i pokreću ekonomski rast, otvaraju hiljade radnih mjesta i privlače strane investicije.Prema bivšem visokorangiranom vojnom dužnosniku, brigadnom generalu Husejnu Dehkanu, razvoj Makrana je prvi put privukao ozbiljnu pažnju kasnih 2000-ih kada je vođa Islamske revolucije ajatollah Ali Hamenei naglasio njegovu važnost.Trenutna vizija Irana za regiju je ohrabrujuća jer ima za cilj transport 15 miliona tona robe godišnje kroz luke Makrana, kao i proširenje postojećih gradova i izgradnju 27 novih urbanih centara ili priobalnih naselja za smještaj 2,5 miliona novih stanovnika.Uz to, Iran ulaže velike investicije u energetiku, brodogradnju, elektroniku, rudarstvo, ribarstvo, poljoprivredu i turizam, pozicionirajući Makran kao budući ekonomski centar.Osim ekonomskih i strateških interesa, Makran također igra vitalnu geopolitičku ulogu za Iran u suprotstavljanju neprijateljskim regionalnim strategijama.Iran gleda na koridor IMEC, projekat koji zaobilazi njegovu teritoriju, kao na zlonamjerni pokušaj cionističkog režima da oslabi iranski regionalni uticaj. Jačanjem Makrana Iran osigurava vlastitu stratešku otpornost pred vanjskim pritiscima.

Koja je uloga Makrana u globalnoj trgovini i savezima?

Stratešku vrijednost Makrana odavno su prepoznale globalne sile. Još početkom 20. vijeka, Rusija je identificirala Čabaharov potencijal kao toplovodnu luku koja povezuje njene ogromne kopnene teritorije s Indijskim okeanom.Danas su Rusija i Kina među ključnim nosiocima Međunarodnog transportnog koridora Sjever-Jug (INSTC), trgovačke rute dizajnirane da poveže Indijski okean i Perzijski zaliv sa Kaspijskim morem, te dalje prema Rusiji i Evropi.Zaobilazeći Suecki kanal, INSTC mijenja međunarodnu igru jer dramatično smanjuje vrijeme i troškove transporta, dajući Iranu centralnu ulogu u globalnoj logistici.U međuvremenu, Indija, najveći investitor u luku Čabahar, vidi je kao stratešku kapiju u centralnu Aziju, zaobilazeći Pakistan, te kao alternativu kineskoj inicijativi Pojas i put (BRI).Prijateljske veze Irana s Indijom i Kinom omogućavaju mu da iskoristi ove konkurentske interese u svoju korist, integrirajući Čabahar u više regionalnih trgovačkih ruta.Iran već aktivno povezuje Makran sa glavnim trgovinskim koridorima. Nedavni događaji uključuju pokretanje međunarodnih željezničkih teretnih linija koje povezuju Pakistan, Iran i Tursku, kao i Kinu, Iran i Evropu, a oba jačaju ulogu Irana kao tranzitnog čvorišta između Azije i Evrope.Dok je INSTC trenutno strukturiran kao koridor sjever-jug, koji povezuje Indiju, Iran, Rusiju i Evropu, Makran ima potencijal da evoluira u glavnu trgovačku arteriju istok-zapad.Ako geopolitička stabilizacija i ekonomska saradnja između južne Azije, Arapskog poluostrva, istočne Afrike i Irana nastave da napreduju, dugo zamišljeni projekti kopnene povezanosti ovih regija, preko Hormuškog prolaza i Bab el-Mandeba, mogli bi konačno postati stvarnost.Sa svojom strateškom lokacijom, rastućom infrastrukturom i globalnim partnerstvima, Makran je spreman da se odmakne od historijsko zanemarene periferije u vitalno ekonomsko i geopolitičko čvorište koje će oblikovati budućnost trgovine, energije i sigurnosti u regiji Indijskog okeana i šire.